Her yarışın ortalama 180 ülkede canlı ya da banttan yayınlandığı ve tahminen 2 milyar kişi tarafından da izlendiği varsayılan Formula 1 Dünya Şampiyonası’nı uzun yıllar TV’den izlemekle yetinen bizler, nihayet 2005 yılında yarışları bizzat canlı izleme fırsatı bulduk. 10 Eylül 2002’de Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından temeli atılan İstanbul Park, 25 ayda, ama yarışların yapılmasına haftalar kala bitirildi. 25 aylık inşa süreci birçok spekülasyonu ve zarar iddialarını da beraberinde getirdi.
HaberVs, bu hafta sonu gerçekleşecek Türkiye Grand Prix’nin başlamasından aylar önce İTO yönetimine başvurarak, İstanbul Park’ın yapımındaki yolsuzluk iddialarına cevap aradı. Israrlarımıza rağmen, “Böyle soru sorulur mu”dan başka yanıt alamadı.
25 milyon dolardan 214 milyon dolara
F 1 yarışlarının yapılacağı İstanbul Park pistinin yapımını İstanbul Ticaret Odası (İTO) üstlendi. Maliyetleri karşılamak için tek başına yola çıkan İTO’ya, Başbakan Erdoğan’ın talimatıyla TOBB, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve İstanbul İl Özel İdaresi de ortak oldu. Kurulan şirkete “Formula İstanbul Yatırım A.Ş” (FİYAŞ) adı verildi. Pistin arazisi, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından tahsis edildi. FİYAŞ, bu araziyi 2023 yılına kadar kiraladı. Bu süre sonunda İstanbul Park, Vakıflar’a kalacak.
Dönemin İTO Başkanı Mehmet Yıldırım, pistin yapımının 25 milyon dolara mal olacağını söyledi. Fakat sürpriz olmadığı üzere, evdeki hesap çarşıya uymadı. Müteahhit firma Evren İnşaat’a yapılan usulsüz ödemeler ve bilerek zarar ettirme suçlamasıyla Yıldırım ve berberindeki 16 kişi mahkemelik oldu. Yıldırım’ın yerine İTO başkanlığına seçilen Murat Yalçıntaş da inşaata devam dedi.
Formula, 2005 Ağustosunda İstanbul Park’ta ilk kez start aldığında bağlantı yollarıyla birlikte projenin Türkiye’ye maliyeti 200 milyon doların üzerine çıkmıştı. Sadece müteahhit firmaya yapılacak ödemenin 180 milyon YTL olduğu söylendi. Pistin işletmesini FİYAŞ’ın alt kuruluşu olan MSO (Motor Sporları ve Organizasyonları A.Ş.) üstlendi.
İlk sene iyi geçti, sonra zarar başladı
Maliyet 214 milyon dolara çıkınca, FİYAŞ ve MSO bu zararı, pisti işleterek çıkartacaklarını açıkladılar. 2005 yılında yapılan F1 yarışında doluluk oranı en üst düzeydeydi. Formula 1’i canlı izlemek, pilotları ve arabaları yakından görmek için yüzbinlerce kişi yüksek bilet fiyatlarına rağmen İstanbul Parkı doldurdu. Fakat bu ilk F1’den sonra organizasyona olan ilgi de, izleyici de azaldı. 2006 ve 2007 yarışlarında tribünler boş kaldı. Pistte, Formula 1 dışında yapılan diğer yarışların bazıları da iptal oldu. 2006’te MSO, bütün masraflar çıktıktan sonra F1’den bir gelir elde edemedi, ancak FOA’ya (Formula 1 Yönetimi) 21 milyon dolar ödeme yapıldı. İlk iki yıl İTO-TOBB ortaklığı, İTO Başkanı Murat Yalçıntaş’ın deyimiyle “Çift haneli milyon dolar” zarar yazdı. Bilet gelirlerindeki düşüş, işletme ve bakım maliyetinin fazla olması FİYAŞ ve MSO ’yu yeni arayışlara yöneltti.
İhaleye girmek için FOA’dan onay gerekiyor
Bu arayışlar sonucunda FİYAŞ, uluslararası yarış organize etme yetkisine sahip olan, İstanbul Park’ın işletmecisi MSO’yu devretme kararı aldı. 2006 yılının Nisan ayında yapılması planlanan ihaleye TÜRSAB ve SETUR’un da aralarında bulunduğu 12 firma teklif verdi. İhaleye girmek için teklifte bulunan firmaların FOA tarafından onaylanması gerekiyordu. TÜRSAB, FAO’dan onay almıştı, fakat daha sonra ihaleden çekildi. TÜRSAB ihaleden çekilme gerekçesi olarak, pistin inşaatı başlamadan önce, Ağustos 2003 tarihinde FİYAŞ’ın F1’in patronu Bernie Ecclestone ile yaptığı anlaşmanın şartlarının çok ağır olmasını gerekçe gösterdi.
Ecclestone işletmeyi de aldı
FİYAŞ ve FOA arasında 29 Ağustos 2003 tarihinde yapılan ve gizlilik şartı konulan anlaşmanın şartları konusunda çok çeşitli söylentiler çıktı. Ancak inşaat maliyetindeki artışın nedeni gibi bu anlaşmanın koşullarıyla ilgili olarak da ne İTO’dan ne TOBB’dan, ne de başka bir yetkiliden hiç bir açıklama gelmedi.
20 Nisan 2007 tarihinde FİYAŞ, MSO’nun hisse devri ile ilgili olarak Ecclestone, yani F1 yönetimiyle anlaştı. İstanbul Park’ın işletmesi 2021 yılına kadar yıllık kira ve kardan pay esasıyla Ecclestone’un Türkiye’de kurduğu İstanbul Park A.Ş.’ye verildi. Anlaşma sonrası İTO Başkanı Murat Yalçıntaş “ İşletmeden zarar ediyorduk, kurtulduk. Pistin bakım masrafı çoktu, artık onu Bay Bernie yapacak. Bay Bernie`nin şirketi kârda belirli bir çizgiyi aşarsa, FİYAŞ da pay alacak” açıklamasını yaptı. Anlaşmanın detayları ve pist maliyetindeki artışın nedeni hâlâ bilinmezken, Bernie Ecclestone, piste çok para ödediğini ima etmek için “Bugüne kadar yaptığım en kötü anlaşma ” yorumunda bulundu.
İTO sorularımızı cevaplamıyor
İstanbul Park, 2021 yılına kadar Ecclestone’nun yönetiminde. Fakat ortada ne Ecclestone’la yapılan anlaşmanın detayları ne de pistin maliyetinin neden bu kadar yükseldiğine dair bir bilgi var.
Konunun ana muhatabı İTO, aylar öncesinden başvurmamıza rağmen, konuyla ilgili hiç bir soruya yanıt vermiyor. İTO yönetimi daha da ileri gidip, “Böyle soru sorulur mu?” diyerek adeta azarlama yoluna gidiyor. Akıllara ister istemez “Hesabı verilemeyecek bir anlaşmaya mı imza atıldı” sorusu geliyor. Tabii konunun muhatabı açıklama yapmadığı sürece bu sorular da yanıtsız kalıyor.
HaberVs’nin, İTO’dan cevabını alamadığı sorular
1) İstanbul Park’ın tam maliyeti nedir? 25 milyon dolar olarak tahmin edilen bedel gerçekten 10 katına mı çıktı? Çıktıysa bunun sebepleri nelerdir?
2.) Maliyet kalemleri nelerdir? Çevre düzenlemesi, pist, bağlantı yolları, binalar ne kadara mal oldu?
3.) 2003 yılında FAO ile imzalanan anlaşmanın koşulları nelerdi? Bu şartlar iddia edildiği kadar ağır mıydı?
4.) Bu projeden ne kadar gelir bekleniyordu? Maliyet kaç yarışta çıkarılacaktı? Ne kadarlık bir gelir projeksiyonu yapılmıştı? Neden 3 yılda vazgeçildi?
5.) F1 Türkiye için erken bir yatırım mıydı? Beklenileni verememesinin sebepleri nelerdir?
6) 20 Nisan 2007 tarihinde Ecclestone ile imzalanan anlaşmanın şartları nelerdir? Bu anlaşmanın yapılmasında 2003’te yapılan anlaşmadaki koşulların ağırlığı mı rol oynadı?
Biz pisti yapalım, ne gerekirse veririz…
F1 ile İstanbul Park için 2003’te yapılan anlaşmanın koşulları açıklanmadı. Ancak bu konuda çok çeşitli haberler ve söylentiler çıktı. Anlaşma koşullarıyla ilgili basında çıkan haberlerde yer alan bazı noktalar şunlardı: .
– Ecclestone’un şirketi FOA `ya her yıl 13.5 milyon dolar katılım payı ödenecek.
(Bu ücret için Hazine ilk iki yıl için 25 milyon dolarlık teminat mektubu verdi.)
– Bilet gelirlerinin yüzde 45’i FOA’nın olacak. (Bu para bütün masraflar çıktıktan sonra aktarılacak ancak masraflar yıllık 3 milyon doları geçemiyor.)
– Ana sponsorluk anlaşmasının yüzde 75’i FOA `ya aktarılacak. (Petrol Ofisi ile sözleşme imzalandı)
– Yarışlarda İstanbul Park’taki bütün yiyecek içecek standlarının geliri FOA `ya ait olacak.
– MSO, Formula 1 yayın hakkının satışından elde ettiği gelirden 4 milyon doları FOA’ya aktaracak
Bu üllenin neyi, ne zaman düzgündü ki? Bu alanda da her alanda olduğu gibi milletin heba olan paraları ve emekleri var.