Öldürücü eğlence: Havai fişek

Cumhuriyet Bayramı, yılbaşı, yıldönümü, düğün dernek derken neredeyse yılın her günü İstanbul’un bir yerlerinde havai fişekler patlıyor. Havai fişek atımıyla doğaya yayılan kimyasal gazların etkisi bir yana, bu “eğlence”nin yarattığı gürültü de kuşlar için de tehdit oluşturuyor. Çünkü fişeklerin atıldığı anda çıkardığı yüksek düzeyde gürültü ve ışık  en çok onları etkiliyor.

Greenpeace’den Gülçin Şahin, özellikle İstanbul’da geç saatlere kadar süren havai fişek gösterilerinin kuşları olumsuz etkilediğini ve kuluçkadaki kuşların sesten korkarak yavrularını bırakıp kaçabildiğini söylüyor. Şahin, fişeklerin güçlü ışığı nedeniyle kuşların göç sırasında yönlerini şaşırıp ters yöne doğru uçabildiklerini de belirtiyor. Bu durum sadece kuşlar için değil, diğer canlılar için de bir sorun oluşturuyor. Şahin, İstanbul dışındaki yerlerde, örneğin Akdeniz sahilinde Caretta caretta'ların da kuluçka döneminde denize doğru yürümek için kendilerini ay ışığına göre ayarladıklarını, havai fişeklerin ortaya çıkardığı ışığın, kaplumbağaları yanılttığını sözlerine ekliyor.

Doğa Araştırmaları Derneği’nden İlker Özbahar da, atılan fişeklerden en çok kuşların zarar gördüğünü, çoğu kuşun gündüzcül kuşlar olmasına rağmen martı gibi gece de aktif olan kuşlar için tehlikeli olduğunu belirtiyor. Özbahar, geçen yıl Amerika’da ölü bulunan bir sığırcık sürüsünün ani ölümüne, havai fişek patlamasının neden olduğunu, uzmanların gürültü ve ışığın yarattığı panik nedeniyle kuşların öldüğü görüşüne vardığını hatırlatıyor. Özellikle göç sırasında kuşların fişeklerden olumsuz etkilendiğini belirten Özbahar, bu tür gösterilerin doğal alanlardan uzak yerlerde yapılması gerektiğini söylüyor. Tabii İstanbul gibi büyük bir metropolün kuşların göç yolu üzerinde olduğu hatırlanırsa, “doğal alanlardan uzak bir yer bulunabilir mi?” bir soru işareti olarak kalıyor.

Fişek patlatmak öyle kolay değil

Patladıkça ölüm saçıyor

Gökyüzünde renkli gösterilerde kullanılan bir kutlama aracı olan havai fişek, nitrat ve odun karışımıyla yapılıyor. Çinliler tarafından icat edildiği tahmin edilen havai fişek, günümüzde hemen her türlü organizasyonda kullanılıyor. Havai fişek kapsülleri patlama ve sesleri çıkaran, farklı kimyasal tozlardan oluşuyor.

Akdeniz Üniversitesi Öğretim Üyesi Hikmet Rende, kaleme aldığı makalede renkli görüntüyü sağlayan kimyasal tozların oldukça tehlikeli maddelerden oluştuğunu söylüyor. Rende, kapsüllere renk veren şeyin metaller olduğunu ve bu metaller içinde yeşil rengi, fare zehrinde kullanılan baryumun verdiğini belirtiyor. Rende, havai fişeklerin ateşlenmesiyle birlikte meydana gelen patlamadan travmalar ve işitme kaybı oluşabileceğini söylüyor. İçinde bulunan kimyasalların, insanlarda solunum sistemi, kimyasallara karşı tahammülsüzlük, metallere karşı alerji, kalp ve kan dolaşımına zarar verebileceğinin altını çiziyor.

Havai fişek gösterileri, organizasyonun yapılacağı yerdeki güvenlik kuvvetlerinden alınan özel izinle Patlayıcı Madde Ateşleyici Yeterlilik Belgesi'ne sahip, konusunda uzman personel tarafından yapılıyor. Gösterinin yapılacağı ilçe kaymakamlığına gösteriden en az bir hafta önce yapılan yazılı başvuruyla gösterinin yapılacağı yer, gösteri saati, kullanılacak havai fişek miktarı bildiriliyor.

Dilekçe ekinde proteknik madde satın alma ve satış izin ruhsatı, patlayıcı madde güvenlik belgesi, A sınıfı ateşleyici yeterlilik belgesi, taahütname ve sigorta poliçesi gibi bir dizi belge verilmesi gerekiyor. Kaymakamlık dilekçeyi gösterinin yapılacağı yerdeki güvenlik kuvvetine havale ediyor. Emniyet müdürlüğü veya jandarma yetkilileri ile ateşleyici yeterlilik belgesine sahip kişi tarafından gösterinin yapılacağı yer tespit ediliyor ve krokisi çiziliyor.

Yerleşim birimlerine, patlayıcı veya yanıcı madde istasyonlarına, güvenlik kuvveti birimlerine, okullara, havaalanlarına ve ormanlık alanlara yakın olmamak kaydıyla atışa müsait olan yerler kaymakamlığa bildiriliyor ve onay alınıyor.

Kullanım kısıtlandı

Bu kadar bürokrasi gerektirmesine rağmen kullanımı giderek artan havai fişeğin çevreye ve kent sakinlerine verdiği rahatsızlğı azaltmak için İstanbul Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü, geçtiğimiz aylarda yasaklama getirdi. Bu karar, “İstanbul İli sınırları içerisinde resmi ve dini bayramlar, yerel milli günler, resmi kurum ve kuruluşların açılış törenleri haricinde havai fişek atımının 1 Temmuz 2012’den itibaren yasaklanmasını” öngörüyor.

Aynı kararda, düğünler ve davetlerde resmi izinlerin alınması koşuluyla saat 22:00’ye kadar sessiz tip havai fişek kullanımına izin veriliyor. Ancak getirilen bu yasak, kuşlara yönelik tehtidi tamamen ortadan kaldırmıyor. Özellikle yılbaşı ve bayram kutlamalarındaki yoğun fişek kullanımı kuş yaşamı için tehlike oluşturuyor.

Diğer ülkeler

Yüksek sesin hayvanların ölümüne neden olmasından ve çevreye verdiği zarardan dolayı havai fişek kullanımı bazı ülkelerde ve şehirlerde yasak.  Örneğin İtalya’da Venedik ve Milano’da 2011'de yasaklandı. İtalya Çevre ve Hayvanları Koruma Derneği’nin, her yılbaşı gecesinde, fişek kullanımının 5 bin evcil ve yabani hayvanın ölümüne sebep olduğunu açıklamasıyla Torino Belediyesi havai fişek kullanımını yasakladı. Bari’de de aynı gerekçeyle kullanım yasaklanırken Milano’da da hava kirliliği gerekçesiyle yasaklandı. İtalya’da halen Verona, Bologna, Ancona, Olbia, Messina ve Palermo kentleri başta olmak üzere toplam 800 belediye havai fişek yasağını uyguluyor.