Osmanlı Bankası Müzesi’nin düzenlediği İstanbul Söyleşileri’nin 14 Ocak akşamındaki konusu Fener ve Balat semtlerindeki kentsel koruma ve iyileştirme çalışmalarıydı. Bu semtlerde, Avrupa Komisyonu ve Fatih Belediyesi ortaklığında 2003-2008 arasında yürütülen rehabilitasyon programı, programın eş direktörü ve uygulama sorumlusu Mimar Burçin Altınsay tarafından aktarıldı. Konuşmasının sonunda Altınsay, yenilenen konutların şimdi “kentsel dönüşüm” gerekçesiyle yeniden ele alınmasına ve mahalle kültürünü yok edeceğine dair endişelerini dile getirdi.
Beş buçuk yıl süren çalışma sonunda toplam 121 yapının restore edildiğini belirten Burçin Altınsay, projenin amacının “turistik iyileştirme” değil “mahallelinin yaşam koşullarını elverişli hale getirmek” olduğunun altını çizdi. Rehabilitasyon ilkesi gereği semtte yaşayan insanların evlerinden uzaklaştırılmamasına, onların durumunu iyileştirmesine ve tarihi dokunun korumasına öncelik verdiklerini vurguladı. Projenin sürdürülebilirliği ve katılım sağlanması konularında Fatih Belediyesi’nden destek alındı. Sokak şenlikleri ve çeşitli toplantılar yaparak beklentiler ve istekler tespit edildi.
744 tarihi yapının 121’i yenilendi
Buna rağmen, Mimar Altınsay’a göre kafalarda beliren korkuları silmek ve ev sahiplerini restorasyona ikna etmek kolay olmadı. Proje kapsamında evi yenilenecek insanlardan hiç bir maddi karşılık istenmiyordu ancak ev sahipleri yine de protokol imzalamaya karşı çıkıyorlardı. Örneğin, beş yıl boyunca evlerini satamayacakları ve kirayı arttıramayacakları gibi maddeleri imzalamakta direnç gösterdiler. Ve bu imza atılmadığı sürece de işlemler başlayamadı.
Fener Balat Semtleri Rehabilitasyon Programı, model olarak 1996’da İstanbul’da gerçekleşen Habitat Konferansı’nda ortaya çıktı. Projeye dahil olacak semtler Fatih Belediyesi tarafından belirlendi. Projenin bu ilk halinde yenilemeler için kullanılacak bütçe Avrupa Komisyonu, Fatih Belediyesi ve restorasyonu kabul eden mal sahiplerinin katılımı ile oluşturulacaktı. İhtiyaç sahiplerine uygun kredi seçenekleri sunulacak ve kooperatif türünde gerçekleşecekti. Ancak 2003’te restorasyonların mal sahiplerinin katılımı beklenmeden, yardım amaçlı olmasına karar verildi. Komisyon ve belediye 6’şar milyon dolar katkıda bulunmayı taahhüt etti ve anlaşma imzalandı. Fakat Fatih Belediyesi, kaynağını başka alanlara harcadığını belirterek projede sadece “yaratıcı ortak” sıfatıyla görev aldı. Projeyi yürütmek üzere bir konsorsiyum kuruldu. Protokol gereği, ihaleden restorasyon uygulamalarına kadar her şey AB normlarında yapıldı.
Bölgedeki 1074 binanın 744’ünün tarihi nitelikte olduğunu belirten Altınsay, yenilenen yapı sayısının 121’le sınırlı kalmasını, kısıtlı bütçe ve zaman kadar bölge koruma kurullarının projeye hiç destek vermemesine de bağladı.
Burçin Altınsay, Fener ve Balat’taki tarihi evlerin restorasyon biçimlerinin genelde Beyoğlu’ndaki binalarla örtüştüğünü, bu program için özgün bir sistem geliştirdiklerini ve her binaya özel proje oluşturduklarını ve uyguladıklarını belirtti.
Dimitri Kandemir’in evi
Fener ve Balat’taki restorasyonlar sadece konutlarla sınırlı kalmadı. İlk etapta 26 konut deprem riskine karşı onarıldı, ikinci etapta 37 konut ve 28 dükkân, son etapta ise 21 konut restore edildi. Balat Çarşısı yenilendi. Çarşıyı, semtin dışarıyla ilişki kurduğu “vitrin” olarak niteleyen Altınsay semtin fark edilmesi, ticaret gelirinin artması için bu mekânın görsel unsurlarla desteklendiğini söylüyor. 33 dükkânın iç-dış cephesi ve çatısı bu nedenle onarılıp ışıklandırması yapılmış.
Rehabilitasyon programı iki tane sosyal merkez de kazandırdı. Fatih Belediyesi yer bulabilme konusunda son ana kadar aşama kaydedemese de, “zar zor” bulunan yerlerden birinin Boğdan Voyvodası, ünlü tarihçi ve müzik adamı Dimitri Kandemir’e ait bir 17. yüzyıl yapısı olması heyecanı arttırdı. Evin alt katı sosyal merkez, üst katı da kütüphane olarak düzenlendi. 800 metrekarelik bahçeye ise park yapılması istendi, ancak belediye bu kaynağı ayıramadı.
“Kentsel dönüşüm Fener ve Balat’ı bozabilir”
Projenin uygulamalarından sorumlu mimar, konuşmasının son bölümünde
son iki yılda gündeme gelen ve çok tartışılan “kentsel dönüşüm”le, Fener ve Balat’ta yürüttükleri yenileme programının farkına değindi: “İki olgu birbirine taban tabana zıt. Biz insanların daha iyi şartlarda yaşaması için yenilemeler yaparken, dönüşüm projesi ile insanlar kentin dışına atılıyor. Burası Sulukule veya Tarlabaşı gibi çöküntü bir yer değil.”
Onarılan 121 yapının 30’unun kentsel dönüşüm projesi kapsamı içerisine dâhil olduğunu belirten mimar “Bizim yenilediğimiz binalar da bu projeden nasibini alacak, korkumuz o” dedi. Bu projenin insanlara hizmet olarak sunulması gerektiği ve burada yaşayan insanlarla yol alınması gerektiğini vurguladı. Burçin Altınsay “Buradaki mahalle kültürü çok farklı, burayı anlamak, hissetmek gerekir. Projenin beş buçuk yıl sürmesinin nedeni de budur. İlişkiler çok farklı ve çok renkli. Kentsel dönüşüm bu zenginliği yok eder” düşüncesini dile getirdi ve buranın kimliğinin karakterinin bozulacağından korktuğunu da sözlerine ekledi.
ODTÜ Mimarlık Fakültesi’nin Mimarlık bölümünden mezun oldu. Aynı fakültenin Restorasyon bölümünde yüksek lisans eğitimini tamamladı. İTÜ Mimarlık Fakültesi’nde Restorasyon Ana Bilim Dalı’ndaki doktora çalışmasını, yeterlilik derecesi aldıktan sonra bıraktı. British Council Fellowship bursuyla İngiltere’de Tarihi Yapıları Koruma Derneği’nin (Society for the Protection of Ancient Buildings) 1 yıllık uygulamalı özel eğitim programına katıldı. TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı, Londra’daki “Sell Wade Postins Architects and Conservation Consultants”, Vakıf İnşaat A.Ş. ve ÇEKÜL Vakfı’nda proje ve şantiye sorumlusu olarak çalıştı. TC Kültür Bakanlığı Dünya Bankası Kültürel Miras ve Kalkınma Projesi ile GAP İdaresi Avrupa Komisyonu GAP Kültürel Miras Programı’nda danışmanlık yaptı. 1999’da ortak olduğu Paralel 41 Mimarlık’ta, mimari koruma projelerini ve uygulamaları yürütüyor. İTÜ’de Araştırma Görevlisi (1995-99), Yeditepe Üniversitesi’nde Öğretim Görevlisi (2000-2005) olarak ders verdi. KOREFD’in yürüttüğü “Avrupa Komisyonu Kalifiye Restorasyon Elemanı Yetiştirme” ve TC Vakıflar Genel Müdürlüğü Restorasyon Eğitimi programlarında eğitmen olarak, mimari koruma konusunda ders verdi. 2003-2008 yılları arasında Avrupa Komisyonu ve Fatih Belediyesi ortaklığında yürütülen “Fener Balat Semtleri Rehabilitasyon Programı”nın uygulamalarını yönetti. Nisan 2006’dan bu yana ise programın Türk (Yerel) Eş Direktörlüğünü üstleniyor.